İlk
kez Welles Wilder tarafından 1978 yılında New Concepts in Technical Trading
Systems isimli kitabında açıklanan bu göstergenin Türkçe karşılığı Yönsel
Hareket Endeksidir (DX).
Yönsel
Hareket Endeksi oluşturulurken öncelikle Yönsel Hareket(DM) belirlenmektedir. Eğer
bugünün işlem aralığının en büyük kısmı dünün işlem aralığının üzerinde oluşmuş
ise DM pozitif olarak hesaplanmaktadır. Bugünün en yükseği ile dünün en yükseği
arasındaki fark pozitif ise elde edilen bu değer +DM’dir. Diğer yandan bugünün
işlem aralığının en büyük kısmı dünün işlem aralığının altında oluşmuş ise DM
negatif olarak hesaplanmaktadır. Bugünün en düşüğü ile dünün en düşüğü arasındaki
fark –DM’dir. İşlem aralığı dünün işlem aralığından dar olarak gerçekleşen günler
iç gün olarak adlandırılmakta ve sıfır değerini almaktadır.
İkinci
adımda elde edilen +DM ve –DM değerleri toplanmakta ve aritmetik ortalamaları
alınmaktadır. Elde edilen bu değer ise Gerçek İşlem Aralığı (TR) değerine bölündükten
sonra 100 ile çarpılarak Yönsel İndikatör (DI) değeri hesaplanmaktadır. Böylelikle
Yönsel Hareket işlem aralığına bağıl hale getirilmektedir. Ele alınan gün yukarı
yönlü bir gün ise +DI, aşağı yönlü bir gün ise de –DI elde edilmektedir. Ancak
incelenmekte olan gün için elde edilen değer ya +DI ya da –DI olarak gerçekleşmektedir,
aynı gün hem yukarı hem de aşağı yönsel hareket sergilememektedir. Burada +DI
ilgili günün yukarı yönlü işlem aralığının yüzdesinin göstergesi iken, -DI aşağı
yönlü işlem aralığının yüzdesinin ifadesi olmaktadır.
Böylece ortaya çıkan bu iki çizgiden +DI yukarıdaysa piyasanın yönünün de yukarı, aksine –DI yukarıdaysa piyasanın yönünün aşağı olduğu kanaatine varılır. Ayrıca +DI yükseliyorsa yukarı trend kuvvetleniyordur, -DI yükseliyorsa aşağı trend kuvvetleniyordur. +DI tepe yapıp aşağı döndüyse yukarı trend bitmektedir. –DI tepe yapıp dönmekte ise aşağı trend bitmek üzeredir. Son olarak da +DI ve –DI arasındaki mesafe iyice kapanmış ve sürekli kesişiyorsa piyasa yataydır ve geçerli bir trend yoktur.
Yönsel
İndikatörü kullanışlı bir gereç haline getirebilmek adına ilgili periyod
dahilinde gerçekleşmekte olan DI değerleri yükselenler kendi aralarında, düşenler
kendi aralarında ayrı ayrı toplanmaktadır. Wilder bu gösterge için ortalama yarım
döngü olan 14 günlük periyodların kullanımını uygun görmektedir. Bu süreç esnasında
yine 14 günlük Gerçek İşlem Aralıkları hesaplanmaktadır. Elde edilen yükselen
ve düşen DI değerleri ise Gerçek işlem Aralıklarına bölünmek suretiyle ayrı ayrı
+DI ve –DI değerleri hesaplanabilmektedir.
+DI14 = (+DM14 / TR14)
-DI14 = (-DM14 / TR14)
Pozitif
veya negatif DI değerleri ister aşağı ister yukarı olsun piyasa hareketinin yönsel
olduğunu, dolayısıyla bu iki değerin toplamı gerçek işlem aralığının yüzde kaçının
yönsel olduğunu göstermektedir. Geriye kalan kısmı ise gerçek işlem aralığının
yüzde kaçının yönsel olmadığını vermektedir.
Fiyat
hareketi yatay seyretmekte ise, +DI ve –DI arasındaki fark azalmakta, fiyatın yönsel
hareket içinde olmadığı belirlenebilmektedir. Ancak dikkat edilmesi gereken
nokta yönsel hareket günlük işlem aralığının bir fonksiyonu olduğundan, çok
yavaş ilerleyen bir piyasada yüksek yönsel hareket değerleri hesaplanabilirken,
çok oynak piyasalarda düşük yönsel değerler bulunabilmektedir.
Buraya
kadar elde edilen veriler ışığında Yönsel Hareket Endeksi (DX) elde edilmesi sürecine
gelindiğinde, +DI ve –DI arasındaki fark bu ikisinin toplamına bölünmekte ve
100 ile çarpılmaktadır.
Formülasyonu:
DX= [(+DI)-(-DI)]/[(+DI)+(-DI)]*100
Formülasyon gereği DX değeri sıfır ile 100 arası bir
değer alabilmektedir. Bu değer ne kadar yüksek ise fiyat o kadar çok yönsel
hareket etmektedir. Fiyat hareketinin aşağı veya yukarı olmasından bağımsız
olarak DX değeri yönsel hareketin gücünü göstermektedir.
Örneğin hisse fiyatının bir süre sürekli yükselmekte olduğunu, daha sonra zirve yapıp tekrar düşmeye başladığını düşünürsek, süreç gereği +DI artarken –DI azalacak ve böylelikle DX göstergesi fiyat yükselirken yükselecek ancak bir seviyeden sonra +DI ve –DI arasındaki farkın azalması sonucu eşitliğe ulaşarak DX göstergesinin sıfır değerini almasını sağlayacaktır. Akabinde ise –DI değerleri artarken +DI değerleri azalacak ve aradaki fark yine artacaktır. Dolayısıyla fiyatlar düşmekte iken de DX göstergesi yükselmeye devam edebilecektir. Özetle DX göstergesi fiyatın yönünden bağımsız olarak gerçekleşmekte olan yönsel hareketin varlığını ve gücünü göstermektedir.
DX göstergesini düzleştirebilmek adına Wilder, DI göstergelerinin
belirlenmesi esnasında kullanılan periyodun 2 katının kullanılması gerektiğini,
bu işlemin de DX göstergesinin 14 günlük ortalaması alınarak yapılabileceğini
belirtmektedir. Elde edilen bu yeni gösterge ise ADX (Ortalama Yönsel Hareket
Endeksi) olarak adlandırılmaktadır. Trendin varlığı ADX göstergesi ile tespit
edilebilmesi halinde, +DI –DI çizgisini yukarı yönde kesmesi halinde alım,
aksine –DI +DI göstergesini yukarı yönde kesmesi halinde satım yapılması
gerekmektedir.
Ancak bu yöntemin de performansı denendiğinde
zafiyet fark edilmiştir. Bu zafiyetin sebeplerine bakıldığında ise özellikle
sinyallerin geç gelmesi ve yine yatay piyasalarda fazla işlem yapmaya yol açmasıdır.
Bu iki zaafın giderilmesi için ADX çizgisi hesaplanmaktadır. Wilder, +DI ve –DI
kesişmelerinden gelen sinyalleri ADX’in gösterdiği üzere eğer trend varsa
almakta, yoksa göz ardı etmektedir.
Bir diğer yol kesişme sinyalleri bekleneceğine, yapılacak
olan alım –DI +DI çizgisinin üzerindeyken ama ikisinin arasındaki fark
daralmaya başladığı zaman, satışı da +DI –DI çizgisinin üzerindeyken ama
ikisinin arasındaki fark azalmaya başladığında yapmak daha erken sinyal alımını
sağlamaktadır. Bunu yapmak için de +DI ve –DI arasındaki farkı alıp bu değeri sıfırın
etrafında dalgalanan bir histogram olarak çizmek yeterli olacaktır. Türetilmiş
bu göstergeye DIOSC denmektedir. +DI ve –DI kesişirken histogramın değeri sıfır,
+DI, -DI çizgisinin üzerindeyken DIOSC pozitif, tersi geçerli ise de negatif
olacaktır. DIOSC histogramı, +DI ile –DI arasındaki mesafeyi gösterdiğine göre
bu mesafenin daralmaya başlaması DIOSC’un tepe veya dip yapıp geri dönmeye başlaması
anlamına gelmektedir. Tepe veya dip yaptığını anlamanın yolu da hareketli
ortalama çizmek ile mümkündür. DIOSC yükseldikten sonra aşağı dönüp hareketli
ortalamasını aşağı keserse tepe yapmış, düştükten sonra yukarı gelip de
hareketli ortalamasını yukarı keserse dip yapmış kabul edileceğinden tepelerde
satış diplerde alış yapılabilmektedir.
ADXt = [(13*ADXt-1) + DXt] / 14
Uzun pozisyonları kapatmak veya kısa pozisyon açmak için, en uygun satış noktası, diğer göstergelerle de ön sinyalleri alınan, yükseklere çıkmış ve geri dönmekte olan +DI çizgisinin, yavaş ve geriden takip etmekte ve hala yükselmeye devam etmekte olan ADX çizgisini aşağı kesmesiyle elde edilebilmektedir. Kısa pozisyonu kapatmak veya uzun pozisyon açmak için en uygun işlem zamanı için, hem –DI hem de ADX yükselmeye devam ettikten sonra, -DI çizgisinin hala yükselmeye devam etmekte olan ADX çizgisini aşağı doğru kesmesiyle elde edilmektedir.
Ancak özellikle çok kuvvetli ve dik oluşan
trendlerde ADX ile +DI veya –DI arasındaki fark o kadar çok olmaktadır ki, ADX
trendin başından itibaren diğer iki çizginin de üzerinde seyretmektedir. Bu tip
durumlarda ise ADX’in tepe ve diplerini bulmak durumunda olan analist,
Wilder’in ADXR (Average Directional Movement Index Rating) olarak isimlendirdiği
çizgiyi kullanmaktadır.
Hesaplanması ise ;
ADXR = (ADXt + ADXt-14) / 2
Yorumlanmasına gelindiğinde ise ADX, ADXR çizgisinin
üzerindeyken süregelen bir trend mevcuttur, altında kaldığı zaman ise trend söz
konusu değildir. O halde, ADX çizgisi ADXR çizgisini aşağı kestiğinde mevcut
trend bitmiş olarak kabul edilmektedir.125 Kural olarak ADXR değeri 25’in üzerinde
ise kârlı sonuçlar elde edilebilmektedir. ADXR değeri 20 değerinin altında kaldığı
zamanlarda ise trend takip eden sistemlerin kullanılmaması tavsiye edilmektedir.
ADX göstergesinin kullanımı birkaç başlık altında özetlemek gerekirse:
- +DI ve –DI çizgilerinden hareketle trendin varlığı, yönü ve kuvveti tespit edilebilmektedir.
- +DI ve –DI arasındaki farkı alarak (DIOSC) tepelerde satış diplerde alım sinyali olarak kullanılabilmektedir.
- DISOC ile fiyat arasındaki uyuşmazlıklardan çıkarımlar yapılabilmektedir.
- ADX’in yönüne bakarak trendin kuvveti hakkında fikir sahibi olunabilmektedir.
- ADX 20 değerinin altında ise piyasada trend yoktur denebilmektedir.
- DI ve ADX kesişmeleri de alım satım zamanlamasını tespit etmek adına kullanılabilmektedir.
ADX ve ADXR ilişkisi de piyasada trend olup olmadığı yönünde tespit yapmayı olanaklı kılmaktadır.
En önemlisi ve son olarak ADX göstergesi diğer hangi
göstergelere daha fazla önem verilmesi gerektiğini, yani trend takip göstergelerinin
mi yoksa aşırı alım satım göstergelerinin mi daha verimli kullanılabileceğini
tespite imkan sağlamaktadır.
